Cantones Pontificii stimulati tàm ab Filip IVHispania pollicitationibus aureis quàm Iesuitarum, qui LuzernLucernæ ac FribourgFriburgi sunt omnium acerrimi, consiliis callidis ac sanguinolentis seducti, in Schweiz, FörbundsdagenComitiis Badensibus sæpius evocati hactenus non comparuerunt, nec optimum illum virum Kesleriumb pristinæ libertati restituerunt, responsis æquivocis adeò argutè Evangelicos distinendo, ut exinde appareat, eos protestationes ac monita eorum chartacea derisui habere neque ad ulla honestæ ac durabilis pacis media consentire velle. Variæ super eo negotio consultationes institutæ fuerunt ab Helvetiis Evangelicis tàm KönigsfeldenKönigsfeldæ quàm AarauAroviæ, ubi BaselBasileenses ac SchaffhausenScaphusiani cumprimìs omnem lapidem moverunt, ut partis utriusque animi exacerbati in unum vicissìm coalescerent sepositisque mutuis ex obsidione KonstanzConstantiæ natis odiis quæque pars quid de iure suo remitteret. Hucusque tamen laboratum est frustrà, reiectisque amicorum interpositionibus masculè cuncta ad bellum necessaria decreta, cui gerendo iam certus Generalis destinatus est eique adiunctum ex paucis quibusdam Tigurinæ ac BernBernensis Reipublicæ proceribus consilium militare, cum plenaria decernendi ac exequendi potestate instructum, cuius erit rerum summam durante bello moderari, non expectato ordine à Senatu, si rerum præclarè gerendarum occasiones ex tempore se obtulerint.
Plurimi sanè mirantur tantam in ZürichTigurinis ac BernBernensibus mutationem, eò quòd superioribus annis cuncta sua Consilia ad Pacis ac EdsförbundetCorporis Helvetici conservationem intenderint eoque nomine multas Pontificiorum iniquas actiones connivendo sustinuerint arbitrati eos cedendo mitiores fore. Sed qui status Helvetici peritus est, mirari desinet facilèque ex tam inveteratis odiis perspiciet, eos salvâ suâ autoritate ac Religione, quam profitentur, Evangelicâ aliter facere non posse, cùm ex præteritorum recordatione comperiant iniuriam semel atque iterum toleratam provocare plures, longâque patientiâ Pontificiis animum crescere ac tantùm non iactitari publicè Evangelicis tantum cordis non esse, ut ferro lites, quas inter se habent varias, decernere audeant. Tigurini igitur ac Bernenses, qui maximâ in Helvetia potentiâ pollent, veriti seditionem populi, qui tantum fastum ac insolentiam Pontificiorum inultam amplius ferre inconsultum putat, iustis armis subditorum saluti consulere suamque simul autoritatem vindicare coguntur re per Dei gratiam eo ordine deliberata, ut priusquam ad apertam uim deuenerint, literas foederis Quinquepagicis per caduceatorem remittant, adiunctis causis cur confœderationi quantumuis antiquissimae renuncient. Quo praestito arma demum expromere eosque ut hostes ac perturbatores pacis Helueticae ex diuersis partibus aggredi in animo habent parato eum in finem belli neruo, pecunia ac milite ualido.1 Ita fiet, ut uno eodemque actu et EdsförbundetCorpus Helveticum et Fœdus cum ÖsterrikeAustriacis hæreditarium dissolvatur, cum dubium non sit Pontificios eorum auxilio se munituros contrà Evangelicos, qui ex ea occasione nullâ amplius servandorum pactorum fide tenebuntur se tanquam apertos hostes ubique locorum auxilio nostro eos prosequentur eâque ratione Fœderi nostro commodissimè iungentur.
Et perplacet mihi BaselBasileenses ac SchaffhausenScaphusianos à præfatis Rebuspublicis parùm capaces habitos esse, ut in executione tanti operis intervenire debeant detestati eorem torporem, quo non solùm nostros in TysklandGermania progressus sed ipsorum etiam BernBernensium ac ZürichTigurinorum optimos conatus corrumpere satagunt. Sed hactenus nihil proficiunt moniti, ut Urbis suæ tantùm territoria probè custodiant, reliqua sibi curæ fore.
Nuper cum BaselBasileæ essem cum quibusdam ex Senatu loquutus sum de iis, quorum à HeilbronnförbundetConfœderatis in Germania accusantur, verùm ab omnibus mihi responsum fuit suam Rempublicam nihil tale commisisse omnemque qui subministratus fuerit Duci Feriæc commeatum partim à Nobilibus ÖsterrikeAustriacis, qui Urbis suæ Ciues sunt, partim à SolothurnSoloturiensibus, qui sale ac farinâ BreisachBrisacenses sustentârunt, missum fuisse, ut id tum temporis impedire non potuerint ob hostis tantâ potentiâ transitum sibi parantis præsentiam. Intereà optimè factum est, quòd Excellectiæ Vestræ placuerit publicis insuper literis eos dehortari, ne tale quid in posterum committerent, nullus dubitans, quin hoc eò promptius facturi sint, iam priùs etiam moniti à Tigurinis ac Bernensibus, quos observare coguntur. Omnes Ciues, Senatûsque maior pars optimè sunt Confœderatis in Germania affecti, quorum progressus promotos volunt, sed pauci quidam Oligarchæ, inter quos excellunt Feschii, utilitate, quam ex MilanoMediolanense Ducatu per commercia trahunt maximam abrepti multa subinde pro bono Austriacorum, à quibus haud dubiè pensiones habent, fieri concedunt. Reliqui sanè civium parùm ægrè ferrent, si StrasbourgArgentoratenses aliquando eorum bona arresto detinerent, quo proprio malo edocti nossent sua nomina ubique locorum odiosa esse.Dux Horniusd non ità pridem tres hostium legiones circa RavensburgRauenspurgam dissipavit reliquis in fugam versis locisque plurimis occupatis, unde tantus LindauLindaviæ ac KonstanzConstantiæ metus enatus est, ut milites pauidi insulam ReichenauRichenau spontè deseruerint. Longè gratissimum hoc accidit ZürichTigurinis ac Bernensibus, qui liberati à metu illius militis, qui Cantonibus Pontificiis necessitate postulante in auxilium profecturus erat eò animosiùs consilia sua, ubi hyemis rigor præterierit, exequentur, quòd Ducem Hornium suis terris viciniorem habeant.
Cuius Excellentiæ cuncta sua arcana per fidos internuntios2 aperuerunt, ut firmissimam spem foveam potentes illas duas Respublicas hoc qui currit anno Heilbronnförbundetfœdus Heilbrunnense acceptaturas,3 si, ut nuper innui, Ludvig XIIIRex Galliæe id non impediuerit,4 qui nominato iam in Helvetiam Legato Concordiam eius Gentis urget, quæ tamen nullo nostro bono fieret, cum eâ ratione Evangelici intrà Neutralitatis noxiæ terminos respectu Pontificiorum ligati continerentur. Sed impediet rem credo antistes Tigurinus5f qui summo conatu Magistratui suo seiunctionem à Cantonibus Pontificiis, iuratis suis hostibus, Coniunctionem verò cum Confœderatis in Germania arctiorem persuasit, ut nihil iam supersit, quam de æquis Fœderis conditionibus cogitare, quas haud dubiè Dominus Pepliziusg in reditu suo Excellentiæ Vestræ exponet.
Mors Ducis FeriaFeriæ MilanoMediolanenses vehementèr consternavit, ubi maximis SpanienHispani ministri conflictantur difficultatibus, quas militum, quos conscribunt, fuga pecuniarumque eis parit penuria, ut non tanta earum videatur esse abundantia, quantam ante paucos menses Pontificii crepabant ItalienItali.
Papæh etiam odium in Filip IVHispanum, uti ex inclusis apparet, in dies crescit, qui Concilio Generali convocando eum ad frugem reducere frustrà conatur. Sique in eo perseueraverit, bellum exinde enasci posset maximum, cui extinguendo Pontifex solus haud quaquam suffecerit absque ferro Protestantium, quos equidem in Italia iam conspici vellem, ut ibi belli Germanici calamitates desinerent, diuersioque tanti momenti halcyonia Germanis exoptatissima parerent. Faxit hoc summus Gudille Archistrategus, cuius nutu omnium Principum consilia reguntur certumque finem suo tempore sortientur. Ita vovet
ZürichTiguri Calend. Febr. 1634.
PS Excellentia Vestra non ægrè feret, si unius tenoris subinde triplicatæ et quadruplicatæ ad eam pervenerint, cum eo fine id fiat, ne per itinerum, quæ undiquaque sunt gravissima, pericula omnes intercipiantur vel perdantur.
Occlusurus præsentes nuncius nobis allatus est, Karl IVDucem Lotharingiæi sexcentis equitum stipatum per WaldstädteUrbes Syluaticas proficisci, sub eo quidem prætextu, ut in KonstanzConstantia præsidium firmum locet, re vera tamen, si opus fuerit, ut Gyllene förbundetCantonibus Pontificiis, quibus fædere iunctus est, in auxilium proficiscentur, rumore iam volante pedites mille eum illicò subsequuturos. Monuimus de eo Ducem Hornium, qui Ville Franchio iam in mandatis dedit, ut hosti obviam iret. Constantienses etiam, uti nuper innui, multa hucusque spectra perterrefaciunt, ut quidem eorum metu consternati inde emigrarint. Nec LindauLindavienses minor metus angit ob viciniam Ducis Hornii, qui cuncta BodensjönBrigantini lacûs oppida metu quodam panico implevit, ut sperem nos brevi de deditione ÜberlingenUberlingæ aliquid certi habituros, qua expugnatâ de Constantia actum erit.
Legatus qui Constantinopoli est Belgicusj postremis ad me suis confirmat ea, quæ nuper ad Excellentiam Vestram de expeditione TurkietTurcarum in PolenPoloniam perscripsi, adeò ut prima excursione Abassa Passa, fortissimus inter Turcas miles, plusquam mille Polonorum captiuos KonstantinopelConstantinopolim perduci iusserit, quorum 88 Magnus Dominus gulam publicè frangi iussit.
Dominus Strasburgk iam VenedigVenetiis est, per ZürichTigurum in TysklandGermaniam rediturus.
Illustrissimo Fœderis Eu-
angelici Directori, Domino
Clementissimo
Præsent. 26 Febr. 1634
__________________________