Quantùm ex fide dignis intelligo Ferdinand av ÖsterrikeInfans Hispaniæa tantisper InnsbruckOeniponti commorari debet usque dum conspexerit, quò armorum Regis Ungariæb fortuna hoc anno inclinatura sit, quam si ex suo voto succedere experietur KonstanzConstantiam in hyberna ex multorum opinione concessurus dicitur. Intereà temporis ne militem, quem secum adduxit, otiosum relinquat magnam eius partem ad BodensjönLacum Acronium transmitti curat, cuius oppida plena iam SpanienHispanorum ac ItalienItalorum sunt, qui haud dubiè BayernBauaris, quoad fieri poterit, coniungi uolent permixtique Germanis aliquid pro recuperanda Alsace/ElsassAlsatia tentabunt, nisi à nostris maturè ipsorum molimini obuiam eatur.
Gyllene förbundetCantones Pontificii ex uicinia suorum SpanienHispanorum cristas erigunt, eorumque præsentiâ animati nullâ ratione adigi possunt, ut Kesleriumc carcere liberent suamque causam communi SchweizHeluetiorum iudicio subiiciant prætendentes suam quâ in ThurgauTurgouia ob potiora suffragia pollent autoritate multùm imminutum iri, si subditum reum, qui in se tanquam summum Magistratum deliquerit, alieno iudicio condemnandum uel absoluendum tradant neque quicquam absque consensu TZürichigurinorum, quorum minimam esse hac in parte dicunt authoritatem, decernere audeant. Quam occasionem diuidendæ Heluetiæ peropportunam Filip IVHispanusd nactus oleum camino suffundit, aureisque suis promissis tantùm apud Quinque-pagicos potest, ut æquissimis componendæ litis rationibus insolenti fastu spretis neque Cantonum Neutralium solicitationibus pro Keslerii libertate factis moueantur, ut proinde iam perplexi hæreant, quî pomum hoc Eridis è medio Heluetiæ tollant, cum Regis Galliæ Legatus, qui Soloturi est, Pacem Heluetiis imperiose1 suadeat, grauissimasque intentet comminationes iis,2 qui belli in Patriæ sinu excitandi principes autores futuri essent. Boni profectò Patriotæ ob hanc rerum insolentiam intùs fremunt, memoriamque præteritorum recolunt acerbam, fuisse aliquando tempus, cum Galli Heluetiorum minas, ne dicam arma, quibus olim undiquaque clarescebant, metuerent suamque amicitiam maximis pecuniis redimerent; nunc uice uersâ suæ existimationis fortunam, quæ eodem semper loco stare diu non solet, intantum inclinare, ut Patriæ suæ funesta Religionis dissidia, factiones ac odia, quibus Heluetii inuicem colliduntur, inueterata aliena in suum caput accersant imperia, quibus tractu temporis sese subiicient, nisi facinore aliquo Maioribus suis digno opinionem ueteris de se Virtutis excitauerint. Tigurini quidem hoc omnium maximè fieri uellent, verùm quia soli sunt sibique compedes tàm à Rege Galliæ3 e quàm à Confœderatis suis iniici uident, quibus pernitiosa quies, per quam rerum gerendarum occasiones, uires ac ingenium maiorum ipsis defluit, magis cordi est, præclara animi sui desideria in commodius tempus differre coguntur atque tantisper præstolari, usque dum aliquando eis per occupationem KonstanzConstantiæ manus auxiliatrices porrigantur murusque iste nociuus, qui solus ab Heluetiis Protestantibus nos diuidit, subruatur penitùs. Et uerò ipsa rei necessitas ac utilitas, quæ exinde redundaret, infinita postulare hoc uidetur, cum uix ullus sit locus, in quo hostis maiores foueat uires, quam BodensjönLacus Acronius, in quem supplementa omnium rerum tàm ex ItalienItalia quàm TyrolenTyroli transferuntur ualida, quodque caput rei est coniunctionem nostrarum uirium cum Tigurinis cæterisque Heluetiæ Protestantibus, impediunt. Qui circundati hinc à Quinque-pagicis illinc ab Austriacis, ab utrisque facilè opprimi possent, si hostile quid hoc rerum statu occiperent palamque nostras amplecterentur partes.
In GraubündenRhætia FrankrikeGalli non minùs quàm in SchweizHeluetia potentes sunt, prouidique futurorum transitum Steig Rhenique pontem præsidiis suis tenent, ad cuius ripam nunc fortalitium sumptibus Ludvig XIIIRegis exstruunt insigne, ne, quod superioribus annis accidit, hostis per ea loca facilè perrumperet. Sed ex omni, qui ibi fit, apparatu coniicere non possum ipsos hoc anno quid contra ValtellinaVellem Telinam tentaturos esse, cum æstiua iam inclinent atque sub ipso autumni principio Montes pariter ac Valles Engadinæ, ubi nunc miles est, frigore Gallis aduerso rigeant, ut taceam Venetos Regis Galliarum consilia in occupanda Valle Telina sequi nolle, quem nisi illi commeatu ac tormentis, quibus Rhæti, cum pauperiores sint, carent, iuuerint, nescio quem successum ista expeditio habitura esset.
Neque parùm in mea opinione me confirmat Ferdinand av ÖsterrikeInfantis Hispaniæ ex ItalienItalia cum exercitu discessus, qui si tale quid de FrankrikeGallis subolfecisset, MilanoMediolanum neutiquam exiguo firmatum præsidio reliquisset, quin potius operam daturus fuisset, ut non solùm ValtellinaVallis Telina sed tota Italia armis induta contra tam potentis hostis inuasionem in procinctu staret bellumque à Patriæ sinu pro uirili repelleret. Proinde fidem dare cogor præcipuis Vallis Telinæ incolis, qui publicè iactitant, securos se esse ab armis Gallorum, qui paucis retrò annis cum sub Duce Coeureof totam illam Vallem auxilio VenedigVenetorum, qui maximas tàm eo bello profuderunt opes, occupassent neque eam, ut par fuit, GraubündenRhætis restituissent, nunc longè minùs Ludvig XIIIRegem Galliarum hoc facturum esse, quando excrescens sua potentia Principibus ac Rebuspublicis Italiæ suspecta est, quos ille tanquam rex catholicus bello non necessario, si verus Pacis Italiæ Protector dici uult, in se concitare nolit. Quin imò tractatûs MonçonMonzonensis conditiones cum Filip IVHispano pridem initas seruabit. Rhæti sanè probè hæc intelligunt, dumque suæ spei ab integro triennio illudi ægrè ferunt, nil magis in uotis habent, quàm ut aliquando arma HeilbronnförbundetConfœderatorum in suas transferantur terras, quorum beneficio in pristinum Vallis Telinæ Dominium restitui possent.
Ducis Rhuaniig intereà reditus desiderando à GraubündenRhætis expectatur, quorum petitiones cum Regi in optima forma aperuerit atque æquè cum recens Delphinih cum Filip IVHispano confœderatio interuenerit, fortè tot Magnatum pro ipsis intercessiones fructu suo non carebunt.
Senatus ZürichTigurinus, uti nuper innui, de puluere nitrato consensit eiusque magnam uim coëmi et parari in suo territorio iussit facturus pro nobis plura, si, quod omnes vouent, KonstanzConstantia in manus HeilbronnförbundetConfœderatorum peruenerit.
Ex inclusis Excellentia Vestra intelliget quo loco sint Imperatoris Turcarumi res, de cuius Pace uel bello cum PolenPolonia aliquid certi intra paucos dies à D:no Hagaj accipiam, atque cuncta illicò ad eam perscribam
Actum ex Zürichloco noto
12 Aug. 1634
P.S. Occlusurus literas rumor in GraubündenRhætia ualescens ad me perlatus fuit, ItalienItalos partìm in Comitatu Tyrolensi partìm in oppidis BodensjönLacûs Constantiæ sese continere debere ob metum FrankrikeGallorum, quos Dux RohanRhuanius, ubi in Rhætiam redierit, in ValtellinaVallem Telinam ducturus dicitur. Alii putant ipsos fortè in BayernBauariam uel ÖsterrikeAustriam descensuros esse, cùm soli uix quicquam in Alsace/ElsassAlsatia præstare possent. RheinfeldenRheinfeldam etiam deditione à nostris captam audio, atque breui utriusque confirmationem habebo.
__________________________